Mozambik – długa droga do niepodległości

Portugalczycy po raz pierwszy przybyli na teren dzisiejszego Mozambiku w styczniu 1498 roku. Trwała wówczas wyprawy Vasco da Gamy, której celem było odkrycie drogi morskiej z Europy do Indii. Wyprawa ogłoszona sukcsem przez Portugalczyków miała ogromny wpływ na rozwój portugalskiej potęgi jako imperium kolonialnego. Potęgi zachodnioeuropejskie decydowały się na podbój kolonialny ze względu na chęć eksploatacji podporządkowanych sobie terenów bogatych w liczne zasoby naturalne i ogromne zyski związane z handlem towarami. To właśnie w czasach wielkich odkryć geograficznych zaczął kształtować się rynek światowy. Na początku XVI wieku udział portugalskiego imperium w zyskach handlu światowego wynosił około 20%. Wróćmy jednak do Mozambiku.

Portugalczycy w Mozambiku handlowali przede wszystkim złotem, kością słoniową i niewolnikami. Mozambik nie został opanowany przez Portugalczyków od razu. Początkowo kontrolowali oni niewielkie tereny blisko wybrzeża. Administracja portugalska skutecznie podporządkowała sobie Mozambik dopiero w XIX wieku. Podporządkowanie polegało na podzieleniu ludności, która w swoich państwach rywalizowała między sobą, co prowadziło do upadku tych państw i podporządkowaniu administracji kolonialnej. Nie obyło się też oczywiście bez używania siły militarnej.

W 1869 roku na terenie portugalskiego imperium kolonialnego oficjalnie zniesiono niewolnictwo, w praktyce trwało ono jeszcze przez około 10 lat. Zniesienie niewolnictwa przyczyniło się do rozwoju kapitalizmu. W 1878 Portugalia zaczęła przyznawać terytoria Mozambiku prywatnym firmom, które nie tylko eksploatowały zasoby, ale i sprawowały władzę nad swoim terytorium i jego mieszkańcami. Największe takie firmy powstały w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku – były to Companhia do Niassa i Comphania Mocambique. Compania do Niessa została zlikwidowana w 1929, przekazując swoje terytorium pod bezpośrednią administrację rządu kolonialnego, a Comphania de Mocambique przeszła pod kontrolę rządu w 1942, dalej prowadząc działalność.

Utworzenie jako Portugalii w 1933 Estado Novo – Nowego Państwa pogorszyło sytuację w koloniach. Podczas dyktatury Salazara stosowane były brutalne represje wobec ludności Afryki. Mimo iż po II wojnie światowej, a bardziej w latach pięćdziesiątych na świecie zaczynała się dekolonizacja, to nie dotyczyła ona kolonii portugalskich. Reżim Salazara opierał się na ideologii nacjonalizmu i przez to odrzucał możliwość rezygnacji z kontrolowanych przez siebie kolonii. W 1953 rząd kolonialny rozpoczął planowanie gospodarcze (I Plan Rozwoju 1953-1958), co przyczyniło się do rozpoczęcia procesu industrializacji.

Jednak mimo kontynuacji przez Portugalię polityki kolonialnej ludność Mozambiku widząc, że coraz więcej krajów afrykańskich uzyskuje niepodległość, też zaczęli tworzyć organizacje niepodległościowe. 25 czerwca 1962 z połączenia kilku organizacji utworzono FRELIMO – Front Wyzwolenia Mozambiku. Dwa lata później – w 1964 rozpoczęła się wojna o wyzwolenie Mozambiku. Partyzanci na zdobytych terytoriach tworzyli Strefy Wyzwolone. Wojna trwała przez 10 lat a do jej zakończenia przyczyniła się rewolucja goździków, która doprowadziła do obalenia nacjonalistycznego reżimu z Lizbony. 7 września 1974 w stolicy Zambii podpisano „porozumienie z Lusaki” pomiędzy FRELIMO a rządem Portugalii, w którym Portugalia uznała prawo Mozambiku do niezależności i rozpoczął się okres przejściowy zakończony uroczystym ogłoszeniem niepodległości 25 czerwca 1975 (w 13 rocznicę założenia FRELIMO). Tak oto nastąpił koniec Portugalskiej Afryki Wschodniej, a na jej miejsce powstała Ludowa Republika Mozambiku, przekształcona w 1990 w Republikę Mozambiku i tak jest do dzisiaj.

25 czerwca jest oficjalnym świętem państwowym upamiętniającym walkę o niepodległość Mozambiku. Obowiązkowym punktem obchodów jest wywieszania flag państwowych mających jednoczyć mieszkańców Mozambiku. Punktem kulminacyjnym oficjalnej uroczystości jest defilada wojskowa w stolicy kraju Maputo, w której bierze udział prezydent, wygłaszając uroczyste przemówienie. Mniejsze lokalne uroczystości odbywają się w miastach i miasteczkach w całym Mozambiku. Radosne obchody obejmują również występy na żywo np. tradycyjny taniec, czy wystawy lokalnego rzemiosła. I tak mieszkańcy Mozambiku obchodzą swoje święto od 48 lat.