Wzrost popularności płatności odroczonych, Polacy biednieją

2024-12-10 10:31

Najpopularniejsza usługa typu BNPL, Blik - płacę później

W Polsce rośnie popularność usług typu "kup teraz, zapłać później" (ang. BNPL, Buy Now Pay Later). Mechanizm, na pierwszy rzut oka atrakcyjny, pozwala konsumentom na odroczenie płatności za zakupy o 30 dni lub dłużej, co eliminuje natychmiastowy "ból" związany z wydawaniem pieniędzy. Jednak, jak zauważają eksperci, przyjemność ta ma swoją cenę, jest to finansowa presja, przeniesiona w czasie, która i tak wraca, a dla wielu konsumentów może to oznaczać wpadnięcie w spiralę zadłużenia.

Globalny termin „płatności odroczonych” ukształtował się na przełomie pierwszej i drugiej dekady XXI wieku. Stanowi współcześnie formę krótkoterminowej pożyczki przeznaczonej na nabywanie produktów i usług. Psychologiczny aspekt płatności odroczonych jest kluczowy w ich popularności. Klienci czują się zadowoleni, unikając natychmiastowego wydatku, jednak nieuchronnie muszą zmierzyć się z zobowiązaniem w późniejszym terminie. Co więcej, atrakcyjna marketingowa otoczka tego typu usług sprawia, że konsumenci często nie zdają sobie sprawy, iż w praktyce wiąże się to z podpisaniem umowy pożyczki.

Operatorzy płatności BNPL to głównie międzynarodowe przedsiębiorstwa, które ponoszą znaczne koszty związane z rozwojem swoich platform i infrastruktury technologicznej. Większość z nich korzysta z własnych, zastrzeżonych algorytmów, które służą minimalizacji ryzyka kredytowego klientów, jednocześnie nie ujawniając szczegółowych kryteriów zatwierdzania transakcji. W modelu BNPL dostawca usług pełni funkcję pożyczkodawcy, wypłacając sprzedawcy pełną kwotę należności natychmiast po zakończeniu transakcji przez klienta. Tym samym operator bierze na siebie odpowiedzialność za udzielenie kredytu oraz za odzyskanie płatności w wyznaczonym terminie.

W przypadku, gdy konsument nie spłaci zobowiązania w terminie, operatorzy BNPL zazwyczaj nie zajmują się bezpośrednio windykacją długu. Proces ten jest zlecany krajowym firmom windykacyjnym, z którymi współpracują. Prośby o odzyskanie należności są generowane automatycznie i przesyłane do wybranych partnerów, co pozwala zminimalizować koszty operacyjne oraz ograniczyć liczbę pracowników zaangażowanych w ten proces. Firmy zajmujące się windykacją takich długów działają na takich samych zasadach jak inne podmioty z rynku odzyskiwania wierzytelności. Konsumenci często nie zdają sobie sprawy, że brak uprzywilejowanego traktowania w przypadku płatności BNPL może prowadzić do standardowych konsekwencji, takich jak wpisanie do rejestru dłużników, dodatkowe koszty związane z windykacją, droga sądowa.

Pierwsze polskie analizy

Pierwsze polskie artykuły naukowe na temat płatności odroczonych pojawiły się w 2022 roku. Kolejny, najlepiej udokumentowany, został opublikowany w 2023 roku przez Szymona Skowrońskiego, studenta Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, pod redakcją Bożeny Borkowskiej w „Biuletynie Studenckim”. Analiza autorstwa Skowrońskiego jest bardziej przychylna, co może wynikać z faktu, że tego typu usługi są szczególnie popularne wśród młodych konsumentów, dlatego lepiej spojrzeć na takie analizy spod oka studenta. Niemniej jednak popularność płatności odroczonych stopniowo rośnie również w starszych grupach wiekowych. Przykładowo, w lipcu 2024 roku z usługi Allegro Pay, opartej na modelu BNPL, skorzystało ponad 2 miliony aktywnych użytkowników^[1], co rzecz jasna przewyższa liczbę osób studiujących — jeśli to bierzemy za kryterium młodości.

Szymon Skowroński zauważa, że usługi odroczonych płatności cieszą się szczególnym zainteresowaniem podczas dużych wyprzedaży, takich jak „Black Friday”. Potwierdzają to niedawne dane Tpay, jednego z większych operatorów płatności w Polsce, obsługującego m.in. odroczone płatności oferowane przez Twisto, PayPo, PragmaPay czy Blik – Płacę później^[2]. Na początku grudnia firma poinformowała, że obrót transakcji internetowych (obejmujący wszystkie formy płatności, w tym odroczone) wzrósł o 20% w porównaniu z 2023 rokiem.

Według tego samego raportu przedstawionego przez Dawida Cichego Head of Sales w Tpay, globalne wykorzystanie płatności odroczonych wzrosło o 8,8%, generując sprzedaż na poziomie 686 milionów USD. Te dane wskazują na rosnącą rolę BNPL w handlu internetowym, zarówno na polskim, jak i międzynarodowym rynku.

Płatności typu BNPL najczęściej są oferowane jako nieoprocentowane w krótkim okresie, co czyni je szczególnie atrakcyjnymi dla konsumentów. Brak dodatkowych kosztów zachęca użytkowników do korzystania z tego typu usług. Firmy zajmujące się obsługą takich płatności zarabiają głównie na prowizji pobieranej od sprzedawców. W przypadku rozłożenia płatności na dłuższy okres oprocentowanie zaczyna być naliczane, co sprawia, że usługa działa wówczas jak standardowy kredyt konsumencki.

Wiele operatorów BNPL ogranicza jednak możliwość korzystania z krótkoterminowych, nieoprocentowanych opcji do jednorazowego lub kilkukrotnego użytku. Ma to na celu przyciągnięcie nowych klientów i zwiększenie zainteresowania usługą. Gdy konsument przyzwyczai się do korzystania z płatności odroczonych, często kolejna oferta nieoprocentowana nie jest już dostępna. Tym samym klienci, którzy regularnie korzystają z tego mechanizmu, częściej wybierają opcje oprocentowane, co generuje dodatkowe przychody dla dostawcy usługi.

Już w 2022 roku płatności odroczone były jedną z preferowanych metod płatności online wśród konsumentów Tpay, osiągając wynik 19%. Wyprzedzały je jedynie przelewy tradycyjne (21%) i PayPal (28%)^[3]. Może to sugerować, że płatności odroczone stopniowo zyskują na popularności i potencjalnie wyprą inne, bardziej tradycyjne formy płatności w przyszłości.

Tego typu usługi cieszą się szczególną popularnością w branży modowej, co nie jest przypadkiem. Kobiety, jako główna grupa docelowa wielu sklepów odzieżowych, są bardziej podatne na impulsywne zakupy, co czyni płatności odroczone atrakcyjnym narzędziem marketingowym. W 2021 roku do Polski wszedł popularny dostawca usług BNPL, Klarna, nawiązując współpracę z H&M jako swoim pierwszym partnerem na polskim rynku^[4]. Z kolei inna marka, SHEIN, niedawno przypomniała konsumentom o dostępności płatności odroczonych, wzmacniając działania marketingowe, mimo że świadczy tę usługę za pośrednictwem Klarny już od co najmniej 2022 roku.

Czas czytania: 7 minut

Ulgi dla przedsiębiorców, kosztem zdrowia publicznego

Zagrożenia płynące z płatności odroczonych

Płatności odroczone, jak wspomniano na początku, opierają się na socjotechnicznej strategii stosowanej przez firmy kapitalistyczne, polegającej na „unikaniu bólu związanego z wydawaniem pieniędzy”. Mechanizm ten ułatwia podejmowanie decyzji o zakupach, nawet jeśli konsumenta na nie nie stać. W efekcie napędza to impulsywne zakupy, szczególnie w sektorach takich jak moda czy elektronika, gdzie marketing dodatkowo kreuje fałszywe potrzeby. Konsumenci często wydają więcej, niż pierwotnie zamierzali, co przyczynia się zarówno do marnotrawstwa, jak i nadmiernej produkcji.

Tego typu rozwiązania zachęcają do życia na kredyt, co często prowadzi do spirali zadłużenia. Kiedy „bezbolesne” płatności odroczone stają się częścią codziennych zakupów, konsumenci często nie są świadomi długoterminowych konsekwencji finansowych, takich jak narastające oprocentowanie czy opłaty za opóźnienia. W ten sposób stają się oni uzależnieni od systemu kredytowego, który służy jako narzędzie kontrolowania konsumentów zgodnie z logiką kapitalistycznej maksymalizacji zysku.

Płatności odroczone są szczególnie popularne wśród osób o niższych dochodach, które mają trudności z natychmiastowym pokryciem wydatków. Paradoksalnie, to właśnie te grupy są najbardziej narażone na dodatkowe koszty, takie jak opłaty i prowizje, które trafiają do kieszeni bogatszych warstw społeczeństwa. Zamiast zmniejszać nierówności społeczne, system BNPL je pogłębia, utrwalając istniejące nierówności.

Korporacje oferujące płatności odroczone nie tylko generują zyski z opłat i prowizji, ale także zdobywają ogromne ilości danych na temat preferencji zakupowych klientów. Informacje te są następnie wykorzystywane do jeszcze skuteczniejszego targetowania reklam i tworzenia strategii zwiększających konsumpcję. W rezultacie konsumenci stają się jeszcze bardziej zależni od systemu korporacyjnego, który nieustannie zachęca ich do dalszych wydatków.

Ten model promuje podejście oparte na natychmiastowej gratyfikacji, co podważa wartości takie jak oszczędzanie, planowanie finansowe czy świadoma konsumpcja. W dłuższej perspektywie zagraża to stabilności finansowej konsumentów i spowalnia rozwój gospodarczy, który wymaga mądrych decyzji finansowych konsumentów.

Konsumpcja i zagrożenia dla gospodarki

Wiele osób mogłoby stwierdzić, że powyższa krytyka jest nietrafiona. Płatności odroczone rzeczywiście przyczyniają się do wzrostu PKB poprzez zwiększoną konsumpcję, co napędza wzrost gospodarczy. To twierdzenie mogłoby wydawać się słuszne, gdyby nie fakt, że to fałszywe “prosperity” jest napędzane przez zadłużenie. Krótkoterminowo takie usługi rzeczywiście przyczyniają się do wzrostu konsumpcji i wzrostu PKB, jednak w dłuższej perspektywie konsumenci tracą stabilność finansową przez nadmierne zadłużenie, co zwiększa ryzyko niewypłacalności.

To prowadzi do gwałtownego spadku konsumpcji w gospodarce, który będzie niższy niż poziom, który obserwowano przed okresem intensywnego korzystania z płatności odroczonych. Taki spadek popytu odbije się na wszystkich przedsiębiorstwach, które będą zmuszone do cięcia kosztów lub podnoszenia cen, dostosowując się do warunków gospodarczych. To zaś doprowadzi do dalszego zniszczenia gospodarki i jeszcze większego spadku konsumpcji, tworząc błędne koło. Aktualnie nie jest to tak bardzo widoczne ze względu na nadal mniejszościowy udział takich form płatności na rynku.

Źródła:

Czytelniku! Nie przegap naszego następnego artykułu