Pablo Neruda: 50 lat po śmierci

Pablo Neruda zmarł 23 września 1973 roku w Klinice Santa Maria w Santiago de Chile. Było to zaledwie 12 dni po wojskowym zamachu stanu, który obalił legalnie wybranego prezydenta Salvadora Allende. W pierwotnej wersji podawanej przez chilijski reżim Neruda miał umrzeć na raka prostaty. Jednak niezwykłe okoliczności i kontrowersje otaczające tę śmierć niemal od samego początku stawiały pod znakiem zapytania tę wersję. W ciągu kilku godzin przed śmiercią Neruda zaczął odczuwać ból i osłabienie. Został przewieziony do szpitala, gdzie zmarł kilka godzin później.W 2011 roku rodzina Nerudy zażądała ekshumacji jego zwłok, aby przeprowadzić ponowne badania toksykologiczne. W 2013 roku eksperci kryminalistyki z czterech krajów przeprowadzili badania na ekshumowanych zwłokach. Badania wykazały obecność neurotoksyny Clostridium botulinum w tkance mózgu i mięśniach Nerudy. Clostridium botulinum to bakteria wytwarzająca toksynę, która paraliżuje mięśnie i układ nerwowy. Toksyna ta może być śmiertelna, jeśli nie zostanie podana w odpowiednim czasie. Specjaliści z Uniwersytetu McMaster i Uniwersytetu w Kopenhadze wykluczyli możliwość wycieku toksyny do ciała po śmierci. Stwierdzili, że toksyna musiała zostać podana Nerudzie przed śmiercią.

Wyniki tych badań jednoznacznie wskazują, że Pablo Neruda został zamordowany. Za jego morderstwem stał najprawdopodobniej amerykański agent CIA i DINA Michael Townley. Townley był znany z tego, że był zaangażowany w operacje terrorystyczne i zabójstwa w Ameryce Łacińskiej.

Morderstwo Pablo Nerudy było aktem politycznym. Poeta był zagorzałym zwolennikiem socjalizmu i krytykiem amerykańskiego imperializmu. Jego śmierć była próbą uciszenia głosu opozycji przeciwko reżimowi Pinocheta. Neruda był także gorącym zwolennikiem prezydenta Allende, który dążył do wprowadzenia sprawiedliwości społecznej i przeciwdziałania polityce zagranicznej Stanów Zjednoczonych, które wykorzystywały Amerykę Południową i Środkową jako swoje terytorium eksploatacji gospodarczej.

Zanim Allende został prezydentem, amerykańskie korporacje wyzyskiwały chilijską ludność, zmuszając ją do niewolniczej pracy, a także maksymalnie eksploatowały surowce naturalne i niszczyły środowisko. Jedną z najbardziej znanych tego typu korporacji była United Fruit Company (dziś znana pod nazwą Chiquita), której Neruda poświęcił wiersz pod tytułem „La United Fruit Co.”, w którym rozprawia się z wyzyskiem w bananowych republikach. Poeta opisał w nim, w jaki sposób ta korporacja wyzyskiwała chilijską ludność i środowisko. Wiersz jest pełen ostrych słów i metafor, które wyrażają gniew autora na tę bezduszną firmę. Oprócz wspomnianego utworu, który jest jednym z najsłynniejszych przykładów antykapitalizmu w twórczości Nerudy, poeta stworzył wiele innych utworów w podobnej tematyce. W poemacie „Canto general” Neruda zawarł szeroką panoramę historii i kultury Ameryki Łacińskiej, zwracając uwagę na problemy społeczne i gospodarcze tego regionu. Przedstawia w nim historię Ameryki Łacińskiej, w tym kolonizację i imperializm i ich destrukcyjny wpływ na cały region. W zbiorze „Tercera residencia” Neruda opisuje wojny i konflikty zbrojne, które są spowodowane przez kapitalizm i imperializm. Poeta twierdzi, że ten ostatni jest formą wojny, ponieważ polega na podboju i eksploatacji innych narodów.

To tylko kilka przykładów społecznego zaangażowania poety spośród wielu podobnych utworów. Pablo Neruda był bowiem twórcą, który nigdy nie bał się wyrażać swoich poglądów, nawet w obliczu represji. Był zagorzałym zwolennikiem socjalizmu i krytykiem kapitalizmu i imperializmu. Jego działalność polityczna i literacka często prowadziła do konfliktów z władzą.

Wiersze i inne dzieła Nerudy były często cenzurowane przez władze. W 1948 roku został on wydalony z Chile przez reżim Gabriela Gonzáleza Videli. W 1952 roku został aresztowany przez reżim Carlosa Ibáñeza del Campo, zaś w roku 1973 roku, uwięził go reżim Augusto Pinocheta.

Mimo represji Neruda nigdy nie zaprzestał swojej działalności politycznej i literackiej. Kontynuował pisanie wierszy i artykułów, w których krytykował kapitalizm i imperializm. W 1971 roku otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury.

Neruda jest uważany za jednego z najwybitniejszych poetów XX wieku. Jego twórczość jest nadal czytana i studiowana na całym świecie.

Pablo Neruda w swojej twórczości zainteresował się również tematem Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, którą darzył bardzo dużym szacunkiem. Stolicy naszego kraju poświęcił nawet wiersz „Syrena wróciła”, który zamieszczam poniżej.

„Wróciła syrena” (przeł. Jan Zych)

Kochana, któregoś dnia,

gdybyś umarła,

a ja bym drążył

noc i dzień

twój grób

i odtworzyłbym cię znów,

dźwignąłbym twoje piersi z prochu,

usta, które uwielbiałem, z popiołów,

zbudowałbym na nowo twoje ramiona i nogi, i oczy,

twoją czuprynę ze skręconego metalu,

i dałbym ci życie

z miłującej cię miłości,

sprawiłbym, że znów zaczęłabyś chodzić,

drżeć, kiedy mnie obejmujesz,

tak właśnie, kochana, dźwignięto na nowo

miasto Warszawę.

Przyszedłbym ślepy do twoich popiołów,

ale szukałbym ciebie

i dźwigałabyś powoli

czułe budowle twego ciała,

tak właśnie oni znaleźli

w ukochanym mieście

tylko wiatr i popiół,

szczątki zrównane z ziemią,

spaleniznę płaczącą w deszczu,

uśmiech kobiety pod śniegiem.

Bez życia była piękna,

okna nie istniały,

noc się kładła na białym trupie,

dzień pusty ugór oświetlał.

I tak ją dźwignęli,

z miłością, a przyszli

ślepi i szlochający,

ale ryli głęboko,

oczyścili z popiołów.

Było późno, i noc,

i zmęczenie, i śnieg

wstrzymywały łopatę,

ale oni ryjąc znaleźli

najpierw głowę,

białe piersi słodkiej umarłej,

jej strój syreni,

a wreszcie serce pod ziemią,

pogrzebane i spalone, ale żywe,

i dziś żyje żywe, pulsując pośrodku

odbudowującego się jej piękna.

Teraz rozumiesz, w jaki sposób

miłość zbudowała aleje,

wprowadziła księżyc śpiewający w ogrody.

Dzisiaj,

kiedy płatami sypie śnieg

na dachy i na mosty

i zima się dobija

do bram Warszawy,

ogień i pieśń

żyją znów w domowych ogniskach,

które miłość zbudowała na śmierci.

Biedni, którzy uciekli i myśleli,

że uchodzą z poezją:

nie wiedzą, że miłość jest w Warszawie,

i że kiedy śmierć

tam została pokonana

i kiedy rzeka płynie

rozpoznając istnienia i losy,

jak dwa kwiaty z zapachu i srebra,

miasto i poezja,

w swoich kopułach jasnych

strzegą światła, ognia i chleba jej losu.

Warszawo cudowna,

serce pogrzebane

znowu żyjące i wolne,

miasto, któreś dowiodło,

że człowiek jest większy

od wszelkiego nieszczęścia,

Warszawo, pozwól mi

dotknąć twoich murów.

Nie są stworzone z kamienia ni drewna,

z nadziei są stworzone,

i kto by chciał dotknąć nadziei,

materii trwałej i mocnej,

ziemi upartej, która śpiewa,

metalu, który odbudowuje,

piasku niezniszczalnego,

bezkresnego zboża,

miodu na wszystkie wieki,

wiecznego młota,

gwiazdy zwycięskiej,

narzędzi niezwyciężonych,

cementu życia,

nadziei,

niech tu jej dotkną,

niech tu poczują w niej, jak wzbiera

życie i krew od nowa,

bo miłość, Warszawo,

dźwignęła twoje kształty syreny,

i jeżeli dotykam twych murów,

twojej skóry świętej,

rozumiem,

że jesteś życiem i że w twoich murach

umarła nareszcie śmierć.